Trong quá trình chỉnh nha, khí cụ niềng răng đóng vai trò quan trọng giúp răng di chuyển đúng hướng, tạo khớp cắn chuẩn và mang lại nụ cười đều đẹp. Mỗi loại khí cụ được thiết kế với chức năng riêng, hỗ trợ bác sĩ kiểm soát lực kéo, duy trì kết quả hoặc phòng ngừa răng xô lệch sau niềng. Cùng tìm hiểu 15 loại khí cụ phổ biến nhất trong chỉnh nha hiện nay, để hiểu rõ hơn chúng hoạt động như thế nào và vì sao chúng lại cần thiết trong quá trình niềng răng.
Mục lục
Khí cụ chỉnh nha là gì?
Khí cụ chỉnh nha (Orthodontic appliances) là tập hợp các dụng cụ chuyên biệt trong nha khoa được sử dụng nhằm tác động lực có kiểm soát lên răng và xương hàm, giúp sắp xếp răng đều đặn, điều chỉnh khớp cắn và cải thiện thẩm mỹ khuôn mặt. Đây là thành phần quan trọng trong hệ thống chỉnh nha, bao gồm cả niềng răng mắc cài cố định và khí cụ tháo lắp hoặc khay niềng trong suốt.
Tùy theo mục đích điều trị và giai đoạn chỉnh nha, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng các loại khí cụ khác nhau có thể dùng để tạo khoảng trống, mở rộng cung hàm, điều chỉnh khớp cắn, duy trì kết quả sau niềng, hoặc hạn chế sự dịch chuyển của răng.
Không phải tất cả bệnh nhân niềng răng đều cần sử dụng đầy đủ các loại khí cụ chỉnh nha. Việc lựa chọn và thời gian sử dụng phụ thuộc vào phác đồ điều trị cá nhân hóa của từng người, được bác sĩ xác định dựa trên tình trạng răng, độ tuổi và mục tiêu chỉnh nha.
Các loại khí cụ chỉnh nha mắc cài
Như đã đề cập ở trên, ở mỗi hệ thống chỉnh nha sẽ có những khí cụ phù hợp, không phải hầu hết tất cả các loại khí cụ đều được áp dụng ở tất cả các phương pháp. Dưới đây là các loại khí cụ chỉnh nha mắc cài được sử dụng phổ biến.
Mắc cài
Mắc cài là thành phần trung tâm trong hệ thống niềng răng cố định, có vai trò giữ dây cung và truyền lực đều đặn lên răng, giúp răng di chuyển về vị trí mong muốn theo kế hoạch điều trị. Mắc cài thường được gắn cố định trực tiếp lên bề mặt ngoài hoặc mặt trong của răng bằng keo nha khoa chuyên dụng.
Phân loại theo thiết kế
Hiện nay, mắc cài được chia thành hai nhóm chính: mắc cài thường và mắc cài tự đóng (tự buộc).
Mắc cài thường:
Đây là loại mắc cài truyền thống, ra đời sớm nhất và vẫn được sử dụng phổ biến trong chỉnh nha. Cấu tạo gồm các rãnh nhỏ để luồn dây cung qua, sau đó dây cung được cố định bằng dây thun hoặc dây buộc kim loại. Lực đàn hồi từ dây thun giúp tạo ra lực kéo ổn định, hỗ trợ quá trình dịch chuyển răng. Tuy nhiên, loại này đòi hỏi bác sĩ phải thay dây thun định kỳ, dễ gây ma sát và có thể kéo dài thời gian điều trị.
Đây là phiên bản cải tiến của mắc cài truyền thống, được thiết kế với nắp trượt hoặc chốt khóa tự động để cố định dây cung, loại bỏ hoàn toàn dây thun. Hệ thống này giúp giảm ma sát, duy trì lực chỉnh nha ổn định, và rút ngắn thời gian niềng. Đồng thời, bệnh nhân cảm thấy thoải mái hơn khi vệ sinh răng miệng và ít gặp tình trạng bung tuột khí cụ.
Đặc điểm thiết kế
Mắc cài có hình dạng vuông nhỏ, các góc được bo tròn nhằm giảm ma sát, hạn chế tổn thương mô mềm như má, nướu và môi. Tùy theo nhu cầu thẩm mỹ và chi phí, mắc cài có thể được làm từ kim loại, sứ hoặc composite y khoa, đảm bảo an toàn và tương thích sinh học cao.
Phân loại theo chất liệu: Mắc cài được làm từ 2 loại chất liệu phổ biến là kim loại và sứ/pha lê. Khí cụ mắc cài có tác dụng điều chỉnh các răng dịch chuyển theo đúng hướng trên cung hàm.
Dây cung
Dây cung là khí cụ quan trọng thứ hai trong hệ thống chỉnh nha cố định, đóng vai trò truyền lực từ mắc cài lên răng, giúp răng di chuyển về vị trí mong muốn theo phác đồ điều trị. Không có dây cung, mắc cài dù cố định trên răng cũng không thể tạo lực kéo, vì lực chỉnh nha chủ yếu được tạo ra và điều chỉnh thông qua dây cung.
Cấu tạo và chất liệu
Dây cung thường được làm từ các loại thép không gỉ, hợp kim niken – titanium (NiTi) hoặc hợp kim beta-titanium. Mỗi loại vật liệu có tính đàn hồi, độ cứng và khả năng duy trì lực khác nhau, phù hợp với từng giai đoạn điều trị:
- Thép không gỉ: Cứng, bền, tạo lực mạnh, dùng trong các giai đoạn hoàn thiện khớp cắn.
- NiTi (Niken-Titanium): Có tính đàn hồi cao, lực nhẹ, tự hồi, phù hợp cho giai đoạn mở rộng và sắp xếp răng khấp khểnh đầu tiên.
- Beta-titanium: Lực vừa phải, dùng cho các thao tác điều chỉnh tinh vi, thường ở giai đoạn chỉnh sửa khớp cắn cuối cùng.
Cách hoạt động
Dây cung được luồn vào rãnh mắc cài trên mỗi răng và cố định bằng dây thun (với mắc cài truyền thống) hoặc nắp trượt tự động (với mắc cài tự đóng). Khi cố định, dây cung tạo ra lực kéo định hướng, tác động lên răng và xương hàm, giúp răng di chuyển theo lộ trình điều trị đã được lập sẵn.
Phân loại theo hình dạng
- Dây cung tròn: Linh hoạt, lực nhẹ, thường dùng trong giai đoạn đầu để sắp xếp răng khấp khểnh.
- Dây cung vuông hoặc chữ nhật: Cứng hơn, kiểm soát chuyển động răng tốt, sử dụng trong giai đoạn sau để chỉnh khớp cắn và định hình răng.
Vai trò trong chỉnh nha
- Tạo lực kéo ổn định: Giúp răng di chuyển đúng hướng, đúng tốc độ.
- Kiểm soát khớp cắn: Dây cung hình chữ nhật giúp điều chỉnh độ nghiêng, xoay và vị trí răng.
- Kết hợp với mắc cài: Tạo hệ thống chỉnh nha đồng bộ, giảm sai số và tối ưu kết quả điều trị.
Dây thun
Dây thun là một trong những khí cụ quan trọng trong chỉnh nha, thường được sử dụng kết hợp với mắc cài và dây cung. Chúng có vai trò truyền lực bổ sung, giúp răng di chuyển nhanh và chính xác hơn, đồng thời căn chỉnh khớp cắn giữa hàm trên và hàm dưới. Dây thun có nhiều màu sắc khác nhau, vừa phục vụ chức năng điều trị vừa tạo tính thẩm mỹ, giúp người niềng răng có thể cá nhân hóa nụ cười trong quá trình chỉnh nha.
Dây thun được gắn vào các móc trên mắc cài và kéo theo một lực định hướng, giúp điều chỉnh khoảng cách răng, cân bằng khớp cắn và khắc phục tình trạng cắn lệch. Chúng cần được tháo ra khi ăn uống và vệ sinh răng miệng, đồng thời thay mới hàng ngày, bởi môi trường trong khoang miệng có thể làm giảm độ đàn hồi, gây mài mòn hoặc mất lực kéo.
Không phải tất cả ca niềng răng đều cần dùng dây thun. Việc chỉ định sử dụng phụ thuộc vào tình trạng răng, khớp cắn và phác đồ điều trị của bác sĩ. Ngay cả khi không dùng dây thun, quá trình chỉnh nha vẫn có thể đạt hiệu quả nếu bác sĩ lựa chọn các khí cụ và kỹ thuật phù hợp.
Đọc thêm: Dây thun niềng răng bị vàng phải làm sao?
Nắp trượt
Khí cụ nắp trượt là một bộ phận nhỏ gắn liền với mắc cài và thường được sử dụng trong pháp niềng răng mắc cài tự buộc. Đây là khí cụ được gắn liền với mắc cài, chúng có tác dụng cố định dây cung giống như dây thun nhưng điểm đặc biệt là độ bền chắc thường cao hơn.
Bởi vậy khi đã sử dụng nắp trượt chúng ta hoàn toàn có thể không cần dùng tới dây thun, bên cạnh đó nắp trượt có ưu điểm là độ bền cao, giúp quá trình niềng răng diễn ra liên tục và không bị ngắt quãng.
Khâu (band)
Khâu được thiết kế dạng hình tròn, có móc để gắn dây cung và dây thun. Khâu giúp cho các khí cụ chỉnh nha được giữ chắc chắn hơn để giúp răng di chuyển. Thông thường khâu được gắn sau khi đặt thun tách kẽ.
Khâu có cấu tạo gồm:
- Móc phía ngoài để móc chun hoặc lò xo.
- Ống phía má để luồn dây cung.
- Ống phía lưỡi để gắn các khí cụ chỉnh nha khác.
Hooks
Hooks là một loại khí cụ nhỏ trong chỉnh nha, có hình dạng móc nhỏ gắn trực tiếp trên mắc cài hoặc khâu (band) của răng cối lớn, răng nanh, răng hàm nhỏ. Chức năng chính của hooks là làm điểm neo để gắn dây thun liên hàm, kết nối hàm trên và hàm dưới, từ đó hỗ trợ điều chỉnh khớp cắn và cải thiện tương quan giữa hai hàm.
Hooks thường chỉ xuất hiện ở các giai đoạn chỉnh nha cần can thiệp lực liên hàm, không phải lúc nào cũng cần sử dụng cho mọi ca niềng răng. Nhờ hooks, lực kéo từ dây thun được truyền chính xác và ổn định, giúp răng dịch chuyển đúng hướng, cải thiện tình trạng cắn chéo, cắn hở hoặc lệch lạc khớp cắn mà các khí cụ khác không thể tác động trực tiếp.
Thun liên hàm
Thun liên hàm là một loại dây thun chuyên biệt trong chỉnh nha, có hình dạng tương tự dây thun thông thường, nhưng độ đàn hồi cao hơn và được làm từ chất liệu cao su y khoa đã kiểm định an toàn cho răng và mô mềm trong khoang miệng.
Khí cụ này được sử dụng khi cần điều chỉnh khớp cắn giữa hai hàm, đặc biệt trong các trường hợp răng khểnh, răng mọc lệch, hoặc răng cắn chéo, cắn hở. Thun liên hàm thường được gắn vào hooks trên mắc cài hoặc khâu của từng hàm, tạo lực kéo định hướng giúp răng di chuyển về vị trí chính xác, đồng thời cải thiện tương quan khớp cắn giữa hàm trên và hàm dưới.
Thun liên hàm cần được đeo đúng giờ và tuân thủ chỉ định của bác sĩ, thường thay mới hàng ngày để duy trì lực kéo ổn định. Việc sử dụng thun liên hàm đúng cách giúp rút ngắn thời gian điều trị, đảm bảo kết quả chỉnh nha chính xác và tối ưu.
Minivis
Minivis là một loại khí cụ chỉnh nha tạm thời được sử dụng để tạo điểm neo vững chắc trong xương hàm, hỗ trợ kéo răng và điều chỉnh khớp cắn tương tự như thun liên hàm, nhưng lực tác động ổn định hơn. Khí cụ này đặc biệt hữu ích trong các trường hợp răng mọc lệch phức tạp, răng khểnh, răng hô hoặc cần di chuyển răng mà các phương pháp truyền thống không đủ lực kiểm soát.
Minivis có thiết kế dạng ốc vít nhỏ, được gắn trực tiếp vào xương hàm dưới gây tê tại chỗ, tạo điểm neo cố định cho dây cung, lò xo hoặc thun liên hàm kéo răng theo hướng mong muốn. Nhờ đó, răng được dịch chuyển hiệu quả mà không ảnh hưởng tới các răng xung quanh, đồng thời giúp kiểm soát lực kéo chính xác và rút ngắn thời gian điều trị.
Không phải ai niềng răng cũng cần sử dụng minivis. Việc chỉ định phụ thuộc vào tình trạng răng, khớp cắn và kế hoạch điều trị cá nhân. Sau khi hoàn tất giai đoạn cần lực neo, minivis có thể được tháo ra dễ dàng, ít gây tổn thương và hồi phục nhanh.
Đọc thêm: Minivis thường cắm ở vị trí nào?
Lò xo
Lò xo là một loại khí cụ được thiết kế gắn vào răng hàm và nối với dây cung phía sau răng nanh, có tác dụng đóng, mở, kéo, đẩy khoảng giữa các răng với nhau.
Đây là loại khí cụ được dùng trong chỉnh nha mắc cài, khí cụ chỉnh nha này được làm từ vật liệu thép không gỉ và cực kỳ an toàn với sức khỏe răng miệng của mọi người.
Lò xo trong chỉnh nha được chia thành 3 loại chính là:
- Lò xo đẩy: giúp tạo thêm khoảng trống giữa các răng.
- Lò xo kéo: đóng lại khoảng trống giữa các răng sau khi nhổ răng hoặc do tình trạng răng thưa.
- Lò xo duy trì: duy trì khoảng trống hiện có giữa các răng.
Thun chuỗi
Thun chuỗi được thiết kế bằng chất liệu cao su có hình vòng chữ O được nối với nhau tạo thành dải chạy từ răng này tới răng kia. Do được làm từ cao su nên hoàn toàn thân thiện với cơ thể con người và có tính đàn hồi hoàn hảo.
Thun chuỗi có tác dụng sắp xếp lại răng chạy dọc theo vòm miệng và đóng những khoảng trống giữa các răng trong quá trình chỉnh nha. Khi răng bạn cần liên kết lại với nhau trên cùng một hàm nhằm giúp thu gọn lại thành một cụm thì bác sĩ sẽ sử dụng thun chuỗi.
Khí cụ nong hàm
Khí cụ nong hàm được sử dụng với mục đích là nới rộng cung hàm và tăng diện tích khoang miệng. Bên cạnh đó, nong hàm còn giúp tạo khoảng trống để răng hàm có thể di chuyển dễ dàng hơn.
Việc nong hàm đa số chỉ được áp dụng cho hàm trên và chỉ được sử dụng rất ít cho hàm dưới nhằm hạn chế tối đa việc nhổ răng. Nong hàm chỉ được thực hiện trước khi các bác sĩ đã gắn mắc cài và dây cung. Thời gian nong hàm thường là 1 – 6 tháng tùy vào từng trường hợp.
Các loại khí cụ chỉnh nha trong suốt
Chỉnh nha trong suốt là phương pháp chỉnh nha được nhiều người áp dụng nhất hiện nay bởi tính thẩm mỹ và hiệu quả mà nó mang lại. So với chỉnh nha mắc cài, chỉnh nha trong suốt tinh giản các khí cụ đi kèm hơn rất nhiều. Đối với phương pháp này, hai khí cụ được sử dụng phổ biến là khay niềng trong suốt và attachment.
Khay niềng trong suốt
Khay niềng trong suốt là khí cụ tháo lắp hiện đại trong chỉnh nha, được làm từ nhựa y khoa trong suốt cao cấp, không gây kích ứng mô mềm và đảm bảo an toàn cho răng miệng. Mỗi khay được thiết kế riêng theo mô hình hàm răng 3D của từng người, vừa khít với răng và cung hàm, giúp lực kéo được truyền đều lên răng để di chuyển răng dần về vị trí mong muốn.
Khay niềng trong suốt thường được sử dụng theo chuỗi từ 20–50 khay, mỗi khay mang răng dịch chuyển một giai đoạn nhỏ. Người niềng sẽ thay khay định kỳ 1–2 tuần tùy phác đồ điều trị. Nhờ thiết kế trong suốt, khí cụ gần như không lộ khi giao tiếp, giúp cải thiện thẩm mỹ so với niềng mắc cài truyền thống.
Ngoài ra, khay niềng trong suốt còn có ưu điểm: có thể tháo ra khi ăn uống và vệ sinh răng, giảm nguy cơ sâu răng, viêm nướu, và tạo sự thoải mái tối đa cho người sử dụng. Phương pháp này phù hợp với những ca chỉnh nha nhẹ đến trung bình, đặc biệt là những người quan tâm đến tính thẩm mỹ và tiện lợi.
Tìm hiểu: Răng thưa niềng trong suốt có hiệu quả không?
Attachment
Attachment được thiết kế là những mẫu nhựa nhỏ làm bằng Composite có nhiều hình dáng khác nhau tuy nhiên màu sắc của chúng sẽ gần giống với răng thật của mình. Loại khí cụ này được gắn bằng một loại keo chuyên dụng.
Attachment có tác dụng là hỗ trợ tạo lực, đóng khoảng giúp răng di chuyển nhanh hơn về vị trí mong muốn. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp niềng răng khay trong đều cần đến attachment.
Các loại khí cụ chung
Ngoài những khí cụ đã nêu ở trên dành riêng cho mỗi một phương pháp thì còn có những loại khí cụ có thể dùng chung cho cả 2. Tuy vậy việc sử dụng chúng như thế nào, có cần thiết sử dụng đến chúng hay không còn phụ thuộc vào tình trạng răng miệng của mỗi người.
Hàm duy trì
Sau khi bạn hoàn thành quá trình và tháo niềng, răng của bạn cần một khoảng thời gian để ổn định tại vị trí mới, vì vậy bạn sẽ cần phải dùng tới khí cụ hàm duy trì này. Sau niềng, bạn cần phải đeo hàm duy trì liên tục từ 6 – 12 tháng để tránh việc hàm bị xô lệch. Bạn có thể lựa chọn một trong hai lựa chọn là hàm duy trì trong suốt hoặc hàm duy trì kim loại để bảo vệ răng của mình.
Thun tách kẽ
Thun tách kẽ là khí cụ được dùng để tạo ra các khoảng trống cho răng nhằm tạo đủ khoảng để đặt khâu niềng răng trước khi các bác sĩ tiến hành gắn mắc cài cho bạn.
Thun tách kẽ thường được chế tạo bằng chất liệu cao su, có thiết kế hình tròn có đường kính khoảng 1cm và được đặt vào giữa khoảng hai kẽ răng số 6. Thời gian đặt thun là khoảng 5 – 7 ngày để hoàn thành.
Bài viết trên đây đã giúp bạn phần nào hiểu thêm về các loại khí cụ chỉnh nha đã và đang được dùng phổ biến hiện nay chưa ạ. Nếu đã phần nào giúp bạn có thêm thông tin rồi thì việc cần làm tiếp theo là bạn nên lựa chọn một địa chỉ niềng răng uy tín với chất lượng dịch vụ tốt để gửi gắm mình.
